ΒΑΡΔΙΑΝΟΣ ΣΤΑ ΣΠΟΡΚΑ

Ο Βαρδιάνος στα σπόρκα δημοσιεύεται πρώτη φορά σε συνέχειες στην εφημερίδα Ακρόπολις, στο διάστημα από 14 Αυγούστου έως και 5 Σεπτεμβρίου του 1893. Στις 13 Αυγούστου του 1893 οι αναγνώστες της εφημερίδας Ακρόπολις διαβάζουν, μεταξύ άλλων, τα εξής σε σημείωμα γραμμένο από τον Βλάση Γαβριηλίδη:
«Είναι ο τίτλος νέου έργου του συνεργάτου της Ακροπόλεως κ. Αλεξ. Παπαδιαμάντη, το οποίον από αύριον αρχίζομεν δημοσιεύοντες. […] Ο Βαρδιάνος δεν είναι συρραφή απελπιστικών εικόνων• είναι διήγημα, έχον μεν βάσιν χολερικάς αναμνήσεις, αλλ’ εξεικονιζομένας υπό του τερπνού και ευθύμου καλάμου του συγγραφέως. Η φιλοσοφία του κ. Παπαδιαμάντη είναι εύθυμος, και αν που εις τον Βαρδιάνον εκτίθεται καμμία εικών λυπηρά, έπεται όμως αμέσως άλλη ευχάριστος, απολαυστική, γελαστή. Εν τω όλω του το νέον διήγημα θα κατακτήσει, είμεθα βέβαιοι, τους αναγνώστας του, και καθ’ ας ημέρας δεν λείπει ο λόγος περί χολέρας, ο Βαρδιάνος θα αποτελέσει εύθυμον αντίρροπον κατά του φόβου και της λύπης ην γεννά η ανάγνωσις των περί των προόδων της φοβεράς νόσου ειδήσεων».
Στο εκτενές —στα όρια της νουβέλας— τούτο διήγημά του, ο κορυφαίος Σκιαθίτης αναφέρεται στην πανδημία της χολέρας του 1865, η οποία εισβάλλει επιθετικά και στην Σκιάθο, μετατρέποντας το άγονο νησάκι του Τσουγκριά σε τόπο καραντίνας. Εκεί προσαράζουν τα καράβια που κουβαλούν τα πλήθη των μολυσμένων ανθρώπων. Γύρω τους, οργιάζει ο εσμός των κρατικών «λειτουργών» και των παντός είδους κουτοπόνηρων μικροαπατεώνων, εκμεταλλευτών του ανθρωπίνου πόνου και θανάτου. Αλλά ταυτοχρόνως —όπως και στις μέρες μας και όπως παντοτινά στα ανθρώπινα πράγματα— βλαστάνουν και τα πρόσωπα της θυσιαστικής προσφοράς και της ολοκληρωτικής αυταπάρνησης. Η θεια-Σκεύω ή Γιαλινίτσα, που οι «μοσχομάγκες» της αγοράς την αποκαλούν περιφρονητικά με το προσωνύμιο «Σαβουρόκοφα», η οποία ντύνεται άντρας φύλακας για να προσπελάσει στο αποκλεισμένον νησί, όπου νοσηλεύεται και ο γιός της Σταύρος, μολυσμένος από την νόσο. Η αγαθή και ευλαβής Γραία, γίνεται παρανάλωμα για να βοηθή